کاربرد مطالعات کانی شناسی، سنگ شناسی و زمین شیمیائی به منظور ارزیابی کانه زائی و الگوی منشائی اورانیوم در استوک نفلین سینیتی رزگاه(منطقه دچان- جنوب شرق اهر- آذربایجان شرقی)

گزارش رخداد مقادیر بی هنجار از اورانیوم همراه با آثار محدود از کانی سازی ثانویه از مس (مالاکیت) بصورت رگه و رگچه در بخش غربی تا شمال غربی توده رزگاه واقع در جنوب شرق اهر (آذربایجان شرقی) ارزیابی توان کانی سازی این توده از اورانیوم را برای سازمان انرژی اتمی کشور ضروری نمود و بدین ترتیب پژوهش حاضر بر پایه استفاده از داده های کانی شناسی، سنگ شناسی و زمین شیمیایی توده مذکور جهت انجام این مهم انجام گرفت. توده رزگاه متشکل از استوک و دایک های متعدد با ترکیب سنگ شناسی دیوریت نفلین دار، مونزونیت نفلین دار، نفلین مونزوسینیت با برتری حجمی سودولوسیت مونزوسینیت و نفلین سینیت به سن نسبی الیگو- میوسن است که دارای ترکیب متاآلومینوس تا پرآلکالین بوده و گرایش ماگماهای شوشونیتی شکل گرفته در محیط های زمین ساختی همزمان تا پس از برخورد را در حاشیه جنوبی زیر زون اهر-ارسباران بعنوان بخشی از زون ساختاری البرز غربی نشان می دهد. مطالعات کانی شناسی بر روی سنگ های نادگرسان استوک و دایک های توده رزگاه نشاندهنده فراوانی پلاژیوکلاز (آندزین)، فلدسپار قلیایی (ارتوکلاز، آلبیت)، نفلین، سودولوسیت، کلینوپیروکسن (اوژیت و اژرین)، ایلمنیت، مگنتیت، همراه با مقادیر فرعی آپاتیت و زیرکن و فقدان آمفیبول است. بر پایه داده های زمین شیمیایی، سنگ های غیردگرسان توده با 52 تا 62 درصد وزنی سیلیکا از مقادیر متوسط تا نسبتاً بالایی از فسفر (2/0 تا 1/1 درصد وزنی) و کلسیم (2/1 تا 5/7 درصد وزنی) برخوردار بودند و یک روند تفریق بلوری برای طیف سنگ شناسی موجود در توده رزگاه قابل تصور است. اکثریت سنگ ها دارای آنومالی منفی یوروپیوم (eu/eu*<1) بودند و سنگ های تفریق یافته تر غنی شدگی بیشتری از عناصر نادر خاکی سنگین نسبت به عناصر نادر خاکی سبک و متوسط نشان داده اند. مقدار اورانیوم و توریوم در سنگ های غیردگرسان به ترتیب 2 تا 21 و 2 تا 56 پی پی ام متغیر بوده است و مقدار این عناصر با افزایش شاخص تفریق و افزایش آنومالی منفی یوروپیوم در سنگ ها افزایش می یابد. فراوانی ایلمنیت و مگنتیت و کم بودن هماتیت و فقدان آمفیبول و همچنین رابطه مستقیم استرانسیوم، یوروپیوم (و آنومالی یوروپیوم) نشاندهنده ماهیت احیایی ماگمای توده و فقدان مواد فرار در آن می باشد. روابط بین عناصر نادرخاکی و اورانیوم و توریوم با فسفر و زیرکونیوم نشان می دهد که در درجه اول آپاتیت و بصورت فرعی زیرکن نقش اساسی را در جای دادن غالب عناصر نادر خاکی در سنگ های توده داشته و به دلیل ماهیت سازگار با بلور این عناصر (در آپاتیت و زیرکن)، غنی شدگی آنها در مذاب های نهایی حاصل از تفریق رخ نداده است. سنگ های تفریق نیافته تر توده دارای غنی شدگی از عناصر نادر خاکی سبک به عناصر نادرخاکی سنگین می باشند ولی در واحدهای تفریق یافته تر غنی شدگی از عناصر نادر خاکی سنگین و فقیر شدگی از عناصر نادر خاکی متوسط ایجاد می شود که این الگو با تبلور آپاتیت و زیرکن در سنگ ها در طی تفریق ماگمایی قابل تبیین است. همبستگی مثبت اورانیوم و توریوم و عدم تفکیک آنها از هم و ثابت ماندن نسبت توریوم به اورانیوم در غالب سنگ ها نشان می دهد که توده در آزاد کردن سیالات حاوی اورانیوم نقش چندانی نداشته است. ماهیت ذاتاً متاآلومینوس، احیایی، فقیر بودن از مواد فرار و فراوانی آپاتیت نشان می دهد که پتانسیل کانی زایی استوک برای اورانیوم ضعیف بوده است. با این وجود تبلور تفریقی پلاژیوکلاز و آپاتیت باعث شده است که واحدهای تفریق یافته تر ماهیت پرآلکالین و فسفر کمتر داشته باشند و در نتیجه در بعضی سنگ های تفریق یافته نفلین سینیتی افزایش جزئی اورانیوم، توریوم و عناصر hfs صورت گرفته است. مطالعات کانی شناسی و زمین شیمیایی نشان داد که غلظت های غیرعادی از اورانیوم (درحد چند صد پی پی ام) در رگه و رگچه های مالاکیت دار در بخش غربی تا شمال غربی توده رزگاه نتیجه فروشست و غنی شدگی برونزاد اورانیوم همراه با مس از سنگ های واجد کانه زایی ضعیف اولیه (هایپوژن) می باشند که با دگرسانی های پتاسیک و سریسیتی همراه شده بودند. منشأ سیالات کانه ساز اولیه فقیر از اورانیوم و مس می توانسته از ماگمای تفریق یافته تر توده و یا دایک های حاصل از فاز کششی بعد از برخورد بوده باشد. از آنجا که بخش های واجد کانی سازی مس و اورانیوم در توده نفوذی رزگاه عمدتاً سطحی و یا بسیار کم ضخامت و با عیارهای نسبتاً پایین هستند؛ لذا این منطقه جهت انجام برنامه اکتشاف نیمه تفصیلی و تفصیلی توسط سازمان انرژی اتمی برای اورانیوم پیشنهاد نمی شود.